Batı Aydınlanma Düşünürü Samsatlı Lucianus

Batı Aydınlanma Düşünürü Samsatlı Lucianus

Doç. Dr. Mustafa ÇEVİK

mustafacevik02@hotmail.com

             

Literatürde “Samsatlı Lucianus” (Lucian Of Samosata) olarak bilinen düşünür dönemin önemli yerleşim yeri olan Samsat’da (Samosata) topraklarında yaşamıştır. İsminin telafuzu ve yazılışı hakkında farklı kabuller vardır. Lucian, Lukianus, Lucianus’un hayatı hakkındaki çoğu bilgi kendi eserlerinden alınmadır. Dönemin Kommagene Kırallığına bağlı olan Samsat’ta (Samosata) Miladi 120’li yıllarda dünyaya gelmiştir. Mütevazı bir ailenin çocuğu olan Lucianus’un annesi heykeltıraş bir aileye mensup, babası ise el işiyle geçimini sağlayan biridir. Ailesi onun heykeltıraş olmasını ister. Lucianus bunu denemiş ancak kısa bir süre sonra bırakmıştır. Çünkü Lucianus’un ne heykelleri ne de tabuları yapmaya niyeti yoktu. O yıkmak için vardı. Yıkıcı, satirist ve provokatif sivri dilini hayatının sonuna kadar kullandı. Göç etmekten korkmadı. Çünkü, doğruyu söylemek için gerekirse göç etmek gerektiğini biliyordu. Doğruyu söyleyenin dokuz köyden kovulması o zaman da vardı.

Lucianus’un nerede eğitim aldığı konusunda net bilgiler ne yazık ki elimizde yok. Ancak onu sofist kişiliğinden olsa gerek avukatlık yaptığını biliyoruz. O da kendinden önce yaşamış olan sofistler gibi insanlara güzel konuşma dersleri vermiştir. Bu amaç doğrultusunda Lucianus, Suriye, Mısır, Hatay, Atina Roma ve Ionia gibi birçok ülkeyi gezmiştir. Bu uzun yolculuktan sonra M. 164 yılında Samsat’a geri döner ve ailesini de alıp Atina’ya tekrar gider.

 

Anadolu topraklarında yaşamış olan Lucianus, çağını aşan, günümüz okuyucusuna da ciddi mesajlar içeren kitaplara imza atmıştır. Lucianus, felsefeden dine, tarihten öyküye, mizahtan kurgu yazarlığına çok geniş yelpazede yazmış çok yönlü bir düşünürdür. Bu gün Lucianus’a mal edilen yaklaşık seksen dolayında eser vardır. Lucianus’un hayatını çok farklı yerlerde geçirmiş olduğu düşünüldüğünde kimi eserlerinin de henüz kayıp durumda olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bununla birlikte günümüze bu kadar sayıda eserinin ulaşmış olması yaklaşık iki bin yıl önce yaşamış bir yazar için bir şans sayılabilir

                               İlk Bilim Kurgu Yazarı ve Yıldız Savaşlarını İlk Yazan Kişi

               Lucianus, Jules Verne ve H. G. Wells’den binlerce yıl önce, aya yapılan seyahatler ve 

gezegenler arası savaş gibi konuları işleyen True History (Gerçek Tarih) adlı eseriyle, bilim-kurgu 

türünün öncüsü kabul edilir. Aya yapılan hayali bir yolculuğu konu edinen bu kitapta kadınların 

olmadığı bir yaşam alanından söz edilmektedir. 

               Hıristiyanlığı Hz. İsa’yı Tanrılaştırmakla Suçlayan İlk Kişi

               Lucianus The Passing of Peregrinus  (Peregrinus’un Ölümü) isimli eseri olmak üzere kimi 

kitabında dönemin Hıristiyanlık anlayışı hakkında eleştirilerde bulunmuş onların Hz. İsa’yı, insan 

olduğu halde, tanrılaştırmakla suçlamış. Ve bunun sonucunda yüzyıllarca Katolik kilisesi tarafından 

kitaplarının okunması yasaklanmıştır. 

               Dengeli Beslenmenin Kitabını İlk Yazan Kişi

olan Lucianus, uzun yaşamanın mitolojik sırları üzerinde durmuş, dengeli bir biçimde beslenmenin 

gerekliliğini ifade etmiştir. Öyle anlaşılıyor ki Lucianus, bugünün insanının yakından ilgilendiği birçok

 konuya binlerce yıl önceden yönelmiştir. 

               İlk Kes Tarih Felsefesi Yazan Kişi

               Lucianus Tarih Nasıl Yazılmalı isimli kitabında Tukidides ve Herodot’un tarih yazma 

yöntemini beğenmeyerek, onların övgücü tarih yazıcılığı yaptıkları için tarihçi olmadıklarını ileri 

sürer. Lucianus’a göre gerçek tarih yazıcılığı övgüye dayalı tarihçilik değil objektif tarih yazıcılığıdır.

 Tarih övgüyle yazıldığı zaman bilim değil ancak edebiyat olabilir, diyerek bu günün resmi tarih 

yazıcılığının de muhtaç olduğu ciddi eleştiriler yapmıştır. 

               Lucianus yirminci yüzyılda tarih yazıcılığında en güncel konu olan Tarih Etiği konusunu  

ta o dönemde gündeme getirmiştir. Dürüst tarih yazıcılığının risk almak olduğunu ve bunun yüce bir 

ahlak gerektirdiğini söylemiştir. Çünkü doğruları yazmak iktidarların ve egemen anlayışın aleyhine 

olmayı gerektiğinde göze almaktır. Övgücü ve resmi tarih yazıcılığının daha çok saray katipliği 

olduğunun farkındadır Lucianus. Bu konuda Marijn Visscher’in “The Past Perfect and The Present 

Tense” isimli makalesine bakılabilir. (СИНТЕЗИС II/1 (2010) Ayrıca George H. Nadel’in History 

and Theory isimli dergide yayınlanan Philosophy of History Before Historicism (Tarihselcilikten önce 

Tarih Felsefesi) isimli makalesine bakılabilir. ( History and Theory, Vol. 3, No. 3 (1964), pp. 291-315)

               Tıp ve Lucianus

Lucianus tıp konusunda da bir çok şey yazmıştır. Bununla ilgili geniş bilgi için J. D. Rolleston tarafından yazılan Lucian and Medicine isimli çalışmaya bakılabilir. Rolleston bu çalışmada tıp literatüründe Lucianus’a yapılan çok sayıda atıfa işaret etmektedir.

 

               Bir düşünür olarak Lucianus, Hermotimus, or Concerning the Sects (Hermotimus veya Felsefe

 Çığırları) isimli eserinde epistemolojinin kadim sorunu olan “doğru bilginin imkânı” sorununu 

sistematik bir kuşkucu yöntemle tartışmış ve dönemin filozoflarını tutarlı olmamakla eleştirmiştir. 

Dialogues of the Gods (Tanrıların Dialogları) ve Dialogues of the Dead (Ölülerin Diyalogları) gibi 

kitaplarıyla da ölüm sonrası yaşam, adalet, kötülük sorunu, teist ve politeist tanrı anlayışlarını tartışarak 

birçok din felsefesi sorununu çok erken bir dönemde tartışmıştır. Ayrıca Lucianus dönemin paganist 

tanrı anlayışlarını eleştiren en sert ve alaycı metinlerini ortaya koymuştur. Kendisinden sonra gelen 

Samsatlı Pavlus’un tek tanrıcı teolojik anlayışı üzerinde etkili olmuştur. Bilindiği gibi önce bir aziz

 olan Samsatlı Pavlus daha sonra Hz. İsa’nın tanrı olmadığına ilişkin inancı nedeniyle aforoz edilmiştir.

               Bu gün kimine göre bir sofist, kimine göre ise bir kinik düşünür olan Lucianus aslında gerçek 

anlamda bir bilge gibidir. Onun silahı ironidir. İlk bakışta onun din, felsefe, ahlak ve dindarlık ile alay

 eden keskin üslubu dikkat çeker. Ancak dikkatle okunduğunda onun aslında sahte dindarlığı, sahte 

filozofları ve ikiyüzlülükleri eleştirdiğini görmek mümkündür. 

 

Bütün Eserlerinin Listesi:

Lucianus’un yazmış olduğu eserleri şöyle sıralamak mümkündür:

1.      Alexander, or The False Prophet

2.       Amber, or The Swans

3.      Amores

4.       Anacharsis, or Athletics

5.       The Assembly of the Gods

6.       Apology for the "Salaried Posts in Great Houses"

7.       On Astrology

8.       Carousal

9.       Charidemos, or On Beauty

10.   Charon, or The Inspectors

11.   Consonants at Law

12.   Conversation with Hesiod

13.   The Cynic

14.   On Dancing

15.   The Dead Come to Life, or The Fisherman

16.   Demonax

17.   Demosthenes

18.   Dialogues of the Courtesans

19.   Dialogues of the Dead

20.   Dialogues of the Gods

21.   Dialogues of the Sea-Gods

22.   Dionysus

23.   The Dipsads

24.   The Disowned Son

25.   The Double Indictment

26.   The Downward Journey, or The Tyrant

27.   The Dream, or The Cock

28.  Essays in Portraiture

29.   The Eunuch

30.   The Fly

31.   On Funerals

32.   Halkyon, or The Metamorophosis

33.   The Hall

34.   Harmonides

35.   Herakles

36.   Hermotimus, or Concerning the Sects

37.   Herodotos, or Aetion

38.   Hippias, or The Bath

39.   How to Write History

40.   Ikaromenippos 

41.  The Ignorant Book-collector

42.  Judgment of the Goddesses

43.   Judgment of Sigma's Suit Against Tau by the Seven Vowels

44.   Lexiphanes

45.  The Lover of Lies, or The Doubter

46.  Lucius, or The Ass

47.   Menippos, or The Descent into Hades

48.   My Native Land

49.   Nero, or The Cutting of the Isthmus

50.   Nigrinus, or The Portrait of a Philosopher

51.   Octogenarians

52.   Okypous

53.   The Parasite

54.   Parliament of the Gods

55.   The Passing of Peregrinus

56.   Phalaris 1

57.   Phalaris 2

58.   Philopatris

59.   Philosophies for Sale

60.   Podagra

61.   The Professor of Rhetoric

62.   Prometheus, or The Caucasus

63.   Pseudologos, or On the Meaning of the Word Apophras, Against Timarchos

64.   The Runaways

65.   On Sacrifices

66.   On Salaried Posts in Great Houses

67.   The Sale of Creeds

68.   Saturnalia

69.   The Scythian, or The Consul

70.   The Ship, or The Wishes

71.   Slander, or On Not Being Too Quick to Believe Slander

72.   A Slip of the Tongue in Greeting

73.   The Soloikist

74.   Symposion, or the Lapiths

75.   On the Syrian Goddess

76.   Timon, or The Misanthrope

77.   To One Who Said, "You're a Prometheus in Words"

78.   Toxaris, or Friendship

79.   True Histories

80.   The Tyrannicide

81.   Zeus Catechised

82.   Zeus Rants

83.   Zeuxis, or Antiochos

 

Türkçe’de Lucianus Eserleri

 

Bu eserlerden yirmi tanesi 1944 yılında Nurullah Ataç tarafından üç cilt halinde “Lukianos’tan Seçmeler” adı altında yayınlanmıştır. Nurullah Ataç’ın çevirisini yaptığı bu kitaplar üç cilt halindedir. Bu kitapta yer alan eserler şöyle sıralanabilir:

1. Cilt:

a)      Tanrıların Konuşmaları

b)      Deniz Konuşmaları

c)      Öbür Dünyada Konuşmalar

d)     Ahrete Varış Yahut Tyrannos

e)      Yosma Konuşmaları

 2. Cilt:

a) Hermotimos yahut Felsefe Çığırları

b) Düş Ya da Horoz

c) Sofra yahut Lapithos’lar

d) Kinik

e) Zeus’un Bozulması

f) Toxaris yahut Dostluk (Bu gün Kahta’nın kuzeyinde bu isimde bir köyün varlığı dikkat çekicidir.)

g) Hadım

 3.Cilt:

a) Timon yahut Yalkız

b) Prometheus yahut Kaukasus Dağı

c) Menippos yahut Nekyomanteia

d) Kharon yahut Seyirciler

e) İkaromenippos yahut Göklerde Yolculuk

f) Yalanseven Yahut İnsansız

g) Tarih Nasıl Yazılmalı

h) Olmuş bir Öykü

 

Lucianus’un Eserlerinin Çeşitli Basımları:

1- The Works of Lucian, 1710 (tr. from the Greek, by several eminent hands ... with the life of Lucian, by John Dryden)

2-Certaine Select Dialogues of Lucian: Together With His True Historie, 1634 (trans. by Francis Hickes)

3-Dialogues of Lucian from the Greek, 1774-1798 (by John Carr)

4-The Works of Lucian from the Greek, 1780 (by Thomas Franklin ...)

5-The Select Dialogues of Lucian, 1789 (by Edward Murray)

6-Lucian of Samosata, 1820 (by William Tooke)

7-Lucianus, 1886-99 (3 vols., by Julius Sommerbrodt)

8-Lucian's Dialogues, 1888 (trans. by Howard Williams)

9-Selections from Lucian, 1892 (trans. by Emily James Smith)

10-Lucian's True History, 1894 (trans. by Francis Hickes)

11-Selections from Lucian, 1896 (tr. by Demarchus Clariton Brown)

12-Lucius the Ass, c.1902 (with notices by Paul Louis Courier and A. J. Pons, and illustrations by M. Poirson)

13-Lucian; Selected Writings, c.1905 (ed. by Francis Greenleaf Allinson)

14-The Works of Lucian of Samosata, 1905 (4 vols., by Henry W. and Francis G. Fowler)

15-Lucian, 1913-1967 (8 vols., trans. by A.M. Harmon)

16-True History and Lucius or the Ass, 1958 (trans.by Paul Turner; illustrated by Hellmuth Weissenborn)

17-Selected Satires of Lucian, c.1962 (ed. and trans. by Lionel Casson)

18-Selected Works, 1965 (trans., with an introd. and notes, by Bryan P. Reardon)

19-Lucian: Seventy Dialogues, 1977 (by H.L. Levy)

20-Opera by Lucian, 1972 (ed. by M. D. MacLeod)

21-Seventy Dialogues, c.1976 (introd. and commentary by Harry L. Levy)

22-Lucian: Selections, 1988 (ed. by K.C. Sidwell)

23-On the Syrian Goddess, 2003 (trans. by J.L. Lightfoot)

24-Chattering Courtesans and Other Sardonic Sketches, 2004 (trans. by Keith Sidwell)

25-Essai sur la vie et les ceuvres de Lucien (1882), M. Croiset.

26-Les Moralistes sous l'empire romain (1866), C. Martha,.

27-Lucian, the Syrian Satirist (1900), H. W. L. Hime.

28-Essays and Addresses (1907), R. C. Jebb.

29- Uber Lucians Schrift Aoinccos "Ovos (Leipzig, 1869), E. Rohde .

30-De Lucio Patrensi (Berlin, 1887), C. Buerger.

31-Studia Lucianea (Leiden, 1893), P. M. Bolderman.